یکی از معضلاتی که امروزه کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه با آن مواجه هستند، پدیده کودکان خیابانی و کودکان کار است که یکی از آزاردهندهترین مسائل شهری به حساب میآید. این کودکان معمولا گل میفروشند، فال میگیرند یا در پیادهرو نزدیک مراکز خرید، به فروشندگی مشغول هستند. حمایت از کودکان کار
آمار کودکان کار در ایران نشان میدهد که تقریبا 400 هزار تا یک میلیون کودک وجود دارد که به کار مشغول هستند. همچنین آمارها نشان میدهد که از این تعداد حدود 20 هزار کودک کار در تهران وجود دارند. ویژگی کودکان خیابانی این است که در فقر زندگی میکنند و تغذیه، سلامت جسمی و روحی آنها اصلا خوب نیست. در ادامه به نحوه حمایت از کودکان کار میپردازیم.
کودکان کار چه بچههایی هستند؟
کودکان کار افرادی هستند که از سنین پایین وارد مشاغل مختلف میشوند. ممکن است این کودکان به دستفروشی، گلفروشی و… مشغول باشند. حتی این کودکان در کارگاههای غیرمجاز به کار گرفته میشوند. کودکان کار به طور منظم کار میکنند. این بدان معناست که آنها فرصت بازی، یادگیری و رشد مانند کودکان عادی را ندارند. کار کودکان در قوانین بسیاری از کشورها یک فعالیت استثماری است.
آمارها نشان میدهد که سالانه 120 میلیون کودک کار وارد این چرخه میشوند. حدود 60 درصد آنها در آسیا، 30 درصد در آفریقا و بقیه در سایر قارهها کار میکنند. کار کودکان علل مختلفی دارد و باید از جنبههای مختلف آسیب شناسی بررسی شود. اما این مطالعات نظری به تنهایی نمیتواند مشکل را حل کند. رفع مشکل و حمایت از کودکان بیسرپرست نیازمند راهحلهای عملی و کمکهای مردمی است.
راههای کمک به کودکان کار
داشتن رفتار صحیح با کودکان کار بسیار مهم است. آنها به اندازه کافی در معرض فشارهای مختلف روحی و جسمی از طرف جامعه قرار دارند. به همین دلیل حتی کوچکترین برخورد زنندهای میتواند تأثیر بسیار منفی بر روی آنها بگذارد. اگر با کودک کار برخورد کردید و از شما خواست چیزی از او بخرید به نکات زیر در رفتار با او در حمایت از کودکان کار توجه کنید. هرگز کودک را نادیده نگیرید. اگر میخواهید محصولی خریداری کنید، کالاهای او را ببینید و بخرید. اگر قصد خریدن ندارید با احترام به او پاسخ دهید. البته گاهی در برخی موارد اصرار آنها برای خرید میتواند گیج کننده باشد، اما با فکر کردن به وضعیت آنها میتوانیم کمی صبر پیشه کنیم.
همه ما هر روز با این کودکان مواجه میشویم. پس اگر کیک، شکلات یا تنقلات مشابه در کیف خود داریم خالی از لطف نیست و میتوانید با دادن یک هدیه کوچک مانند میان وعده آنها را خوشحال کنید. وقتی در مقابل شما هستند از آنها بد صحبت نکنید. برخی جلوی کودکان کار، آنها را تحقیر میکنند و الفاظ توهین آمیز به کار میبرند. به یاد داشته باشید که در هیچ شرایطی نباید کرامت انسانی هیچ کودکی را از بین ببرید. اگر متوجه شدید که شخصی کودکان کار را آزار میدهد، سکوت نکنید و بی تفاوت نباشید. در صورت لزوم با اورژانس اجتماعی و خیریه کودکان بی سرپرست تماس بگیرید و برای رفع مشکل کمک بخواهید.

کودکان کار را به موسسات حمایت از کودکان کار معرفی کنید
یکی از بهترین راهها برای کمک و حمایت از کودکان بی سرپرست، معرفی آنها به انجمنهایی است که از این گونه افراد حمایت میکنند. برای این کار باید با دوستی با کودکان کار صحبت کنید و اعتماد آنها را جلب کنید؛ زیرا وقتی شما را دوست و نیکوکار آنها بدانند، حرف شما در تصمیم آنها تأثیر میگذارد.
پس نه از سر دلسوزی، بلکه در فضایی دوستانه با کودکان کار صحبت کنید و سعی کنید آنها را به انجمنهای بهزیستی یا موسسه خیریه کودکان معرفی کنید. امروزه انجمنها و تشکلهای زیادی هستند که بدون هیچ چشمداشتی از این کودکان بیگناه حمایت میکنند و این کار را وظیفه خود میدانند.
مجرم یا گناهکار نیستند
بچهایی که کنار خیابان بساط کرده یا میخواهد شیشه ماشین شما را تمیز کند یا دسته گلی بفروشد گناهی ندارد و جنایتی نکرده است! این کودک کار به دلیل شرایط معیشتی مجبور است که سخت کار کند. پس طوری با آنها رفتار نکنید که احساس کنند کار اشتباهی انجام دادهاند و گناهکار یا مجرم هستند. این بچهها برای کسب درآمد باید این کارهای سخت را انجام دهند و نگاههای دلسوزانه و جنایتکارانه شما میتواند آنها را آزار دهد. آنها اگر مجبور نبودند دست به چنین کاری نمیزدند.
غذاهای گرم برای حمایت از کودکان بی سرپرست بخرید
خریدن غذای خانگی برای حمایت از کودکان کار یک کمک خوب به حساب میآید؛ زیرا اکثر این کودکان دچار سوء تغذیه هستند و در سختترین شرایط آب و هوایی مجبور به کار میشوند؛ بنابراین تهیه غذا برای آنها میتواند گزینه خوبی برای کمک به کودکان کار باشد. البته سعی کنید برای آنها غذاهای سنتی و خوشمزه خانگی بخرید و از تهیه فست فود خودداری کنید. خوردن یک وعده غذایی گرم و سالم میتواند سادهترین راه برای کمک به کودکان کار باشد. اگر میخواهید به تعداد زیادی از کودکان کار کمک کرده و غذا تهیه کنید، میتوانید مبلغ مدنظر خود را به خیریه ایتام واریز کنید تا آنها به کودکان نیازمند رسیدگی کنند.
سوژه شبکه اجتماعی نیستند!
طبق گزارشات تعداد کودکان کار در ایران روز به روز در حال افزایش بوده و یکی از دلایل اصلی آن فقر جامعه است. سیاستهای نادرست حاکمان و بیتدبیری آنان در مدیریت منابع، شکاف طبقاتی زیادی را در بین افراد جامعه ایجاد کرده است. اقشار ضعیف جامعه فقیرتر میشوند و ثروت سرمایهداران در حال افزایش است. این امر منجر به افزایش کودکان کار در شهرهای بزرگ مثل تهران شده است.
در این بین افرادی هستند که از این کودکان به عنوان سوژه اینستاگرام استفاده کرده و به حمایت از کودکان بی سرپرست اهمیت نمیدهند. چنین افرادی به این فکر نمیکنند که چگونه به کودکان کار کمک کنند و تنها هدفشان جذب فالوور بیشتر و افزایش بازدید است. استفاده از کودکان کار به عنوان ابزاری برای افزایش بازدهی در اینستاگرام، یک فرهنگ غلط و رفتاری ناشایست است.

مراقب سوء استفادههای جنسی از کودکان کار باشید
کودکان به دلیل سن کم خود ممکن است از برخی از خطرات موجود در جامعه آگاه نباشند. دیده شده برخی افراد با رفتار محبتآمیز به کودکان کار تجاوز کرده و از آنها سوء استفاده جنسی میکنند؛ بنابراین وظیفه شما به عنوان یک شهروند این است که چنین رفتاری را به مراجع انتظامی گزارش دهید و این کودکان را به موسسه کودکان بی سرپرست معرفی کنید. این احساس وظیفه میتواند از کودکان کار در برابر رفتارهای نامناسب محافظت کند.
وسایل آموزشی برای بچههای کار بخرید
کودک کاری که روزی بیش از 11 ساعت در خیابان باشد و کار کند، فرصت مطالعه نخواهد داشت. شاید علاقهمند به درس خواندن باشد، اما شرایط زندگی به او اجازه این کار را نمیدهد؛ بنابراین با شناسایی چنین افرادی در بین کودکان کار میتوان برای آنها لوازمالتحریر خرید و در امر یادگیری و آموزش از آنها حمایت کرد. حتی اگر وقت اضافه دارید و علاقهمند به کمک به نیازمندان هستید، هر چند روز یکبار ساعتی را به آنها آموزش دهید.
لباسهای نو بخرید
دلیلی که باعث شده کودکان در چنین سنی کار کنند، مشکلات مالی خانواده آنهاست. پس چنین کودکی نگران خانواده و خوراک خود است و درآمد ناچیزی دارند و نمیتوانند لباس بخرند. پس اگر توانایی مالی دارید، علاوه بر لباس جدیدی که برای فرزندتان میخرید، یک لباس مناسب هم برای این بچهها تهیه کنید. این هدیه ساده میتواند یک کودک کار را بسیار خوشحال کند. اگر میتوانید هزینه لباس کودکان بیشتری را بپردازید، میتوانید مبلغ مدنظر خود را به خیریه کودکان کار بدهید تا آنها خریداری کنند.
آنها گدا نیستند!
کودکان کار گدا نیستند که از شما انتظار داشته باشند که به آنها بیدلیل پول بدهید. این افراد دستفروشی میکنند و به شما گل یا فال میفروشند و در ازای آن پول میخواهند. یا ممکن است این کودمان شیشههای ماشین را تمیز کنند و منتظر بمانند تا شما در ازای کاری که انجام دادهاند، پول پرداخت کنید. پس سعی کنید با آنها به گونهای رفتار کنید که فکر نکنند گدا هستند و حس بد نگیرند! هر یک از رفتارهای نامناسب شما میتواند آسیبهای روحی و روانی کودکان کار را تشدید کند. اگر قصدتان حمایت از کودکان کار است، باید بیشتر به رفتار و برخورد خود دقت داشته باشید.
قاطعانه و مهربانانه به کودکان جواب بدهید
شما ممکن است به کالاها یا خدمات ارائه شده توسط کودکان کار نیاز نداشته باشید. پس در چنین شرایطی قاطعانه و با لحنی مهربان به آنها جواب رد بدهید. زیرا خرید اجباری نه تنها کمکی به کودکان نمیکند بلکه میتواند دردهای درونی آنها را نیز افزایش دهد؛ بنابراین اگر واقعا نمیخواهید خرید کنید، از کودکان کار تشکر کنید و قاطعانه و با لحنی مهربان به آنان جواب رد بدهید.

آیا کمک به بچه های کار درست است یا خیر؟
کودکان کار به هر دلیلی اعم از موقعیت اجتماعی خانواده، اعتیاد، فروپاشی خانواده و هر موضوع دیگری مجبور به کار کردن میشوند و بهتر است بدانید که که خرید یا نخریدن از این کودکان کمکی اساسی در حل مشکلات نمیکند. در واقع مشکلات این کودکان بسیار بنیادیتر و اساسیتر است. بهترین کمک و حمایت از کودکان کار این است که از مردم انتظار میرود که حداقل آسیب بیشتری به این وضعیت وارد نکنند.
بهترین راه کمک به بچه های کار کدام است؟
در این بخش به بهترین راه کمک به کودکان کار اشاره میکنیم.
توجه به شان و شخصیت آنها
با بچههای کار به دید یک فروشنده نگاه کرده و محترمانه رفتار کنید. بهترین رفتار در برخورد با کودکان خیابانی این است که با این کودکان اگر در جایگاه فروشنده هستند مانند یک فروشنده رفتار کنیم، یعنی به آنان توهین نکنیم. به او ترحم نکرده و او را مسخره نکنید، با دستفروشان مانند یک فروشنده محترم رفتار کنید و اگر واقعاً به آن کالا نیاز دارید، آن را بخرید، یعنی با ترحم نخرید و اگر قیمت مناسب است، آن را تهیه کنید. احترام به شان و شخصیت کودکان کار بهترین رفتاری است که میتوانید در قبال آنها داشته باشید.
ترحم کردن ممنوع!
در صورتی که تمایلی به خرید از دستفروشان ندارید، آنها را مورد آزار و اذیت قرار ندهید. اگر نمیخواهید چیزی بخرید، اذیت نکنید و به آنها ترحم نداشته باشید. طبق گفته متخصصان و مددجویان اجتماعی، اگر قصد کمک مالی و حمایت از کودکان کار را دارید، بهتر است به آنان کمک غیرمادی کنید. دادن پول به آنها و دیدن آنان به چشم تکدی گرایان، توهین به این کودکان است چون اگر قرار بود مشکل این بچهها با اندک پولی که شما میخواهید کمک کنید، حل شود دیگر آنان در خیابان کار نمیکردند.
موسسه خیریه حمایت از کودکان کار، بهترین راه حمایت
اگر واقعا میخواهید از این کودکان حمایت کنید بهترین کار این است که آنان را به موسسه حمایت از کودکان کار و خیریههای مربوطه معرفی کنید. همکاری با سازمانهایی که توسط داوطلبان برای حمایت از این کودکان ایجاد شده است بهترین اقدامی است که میتوان در قبال این کودکان انجام داد. در حال حاضر وزارت کشور به راحتی مجوز تاسیس موسسات خیریه میدهد و مردم میتوانند دور هم جمع شوند و یک خیریه ثبت کنند؛ در این خیریه میتوانند تعدادی کارشناس مانند مددکاران اجتماعی، مشاوران و… را به کار گیرند تا کودکان بی سرپرست را تحت پوشش قرار دهند.
زمانی که مددکار یا مشاور از خانواده یا کودک کاری حمایت میکند، عزت نفس خانواده و آن کودک حفظ میشود و بخش دلسوزانه این نوع حمایتها از بین میرود و مددکار موظف است بر وضعیت خانواده نظارت داشته باشد، مثلاً به پدر در خصوص اعتیاد وی میگوید که ترک کند و مددکار هزینه ترک اعتیاد را پرداخت میکند. این حمایت باعث دلگرمی میشود و این کمک حس بد القا نمیکند. این نوع حمایتها بسیار بهتر بوده و مشکل را بنیادی حل میکند.
با اعتماد کردن به موسسات خیریه از آنها حمایت کنید
اگر مردم میخواهند مسئولیت اجتماعی خود را در قبال کودکان کار انجام دهند توصیه سازمان بهزیستی و موسسه کودکان بی سرپرست، این است که به یک خیریه اعتماد کنند و در قالب آن موسسه کمک مالی کنند. اگر افراد برای کمک و حمایت به موسسهای اعتماد ندارند، میتوانند خود موسسهای راهاندازی کنند.
این موسسات و خیریههای حمایت از کودکان کار فقط به خانوادههایی کمک میکنند که از روی اجبار فرزندان خود را به خیابان میفرستند تا نیاز مالی خانواده را فراهم کنند.